Ochrona karnoprawna
Mowa nienawiści godząca w dobra osobiste sankcjonowana jest nie tylko na gruncie prawa cywilnego, lecz także prawa karnego. Podczas gdy ochrona cywilnoprawna osób dotkniętych hejtem internetowym spełniać ma cele kompensacyjne, rolą ochrony karnoprawnej jest osiągnięcie celów represyjnych wobec sprawcy naruszenia.
Hejt w internecie wypełniać może znamiona przestępstwa zniesławienia, jak również zniewagi. Odpowiedzialności karnej hejtera dochodzić mogą zarówno pokrzywdzone osoby prywatne, jak i przedsiębiorcy. W przypadku przestępstwa zniesławienia forma prowadzonej działalności gospodarczej nie ma znaczenia – pokrzywdzonym może być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna (np. spółka handlowa). Jeśli zaś chodzi o przestępstwo zniewagi – krąg podmiotów, które mogą zostać pokrzywdzone tym przestępstwem, ustawodawca zawęził do osób fizycznych. Zatem na ściganie zniewagi mogą zdecydować się jedynie podmioty prowadzące indywidualną działalność gospodarczą.
Zniesławienie
Stosownie do art. 212 par. 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. ‒ Kodeks karny (dalej: k.k.) zniesławienie polega na pomówieniu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Sąd Najwyższy wyjaśnia, że art. 212 k.k. nie wymaga dla przestępstwa zniesławienia szczególnego zabarwienia, ostrości czy dobitności wypowiedzi, lecz jedynie, by owa wypowiedź narażała pomówionego na utratę zaufania niezbędnego dla prowadzonej przez niego działalności (wyrok SN z 9 maja 2013 r., sygn. akt IV KK 403/12).
Zniewaga
Przestępstwo zniewagi w swojej istocie jest podobne do zniesławienia. Zgodnie z art. 216 par. k.k. zniewaga polega na takim zachowaniu sprawcy, które w ocenie społecznej stanowić ma wyraz pogardy oraz uwłaczania godności człowieka. SN dodaje, że przestępstwo zniewagi polega na ubliżeniu komuś słowem lub czynem, ciężkiej obrazie i jest skierowane przeciw godności osobistej człowieka (czci wewnętrznej). O tym, czy zachowanie ma charakter znieważający, decydują dominujące w społeczeństwie oceny i normy obyczajowe, a nie samo subiektywne przekonanie osoby rzekomo znieważonej (uchwała SN z 18 października 2016 r., sygn. akt SNO 45/16).
Różnica między zniesławieniem a zniewagą
Pomimo dużego podobieństwa obu przestępstw podstawowa różnica między zniewagą a zniesławieniem polega na celu, do osiągnięcia którego zmierza sprawca.
Zniesławienie związane jest z postawieniem zarzutu, niekoniecznie fałszywego, który może poniżyć pokrzywdzonego w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Chodzi więc o osiągnięcie skutku w sferze zewnętrznej. Natomiast w przypadku zniewagi mamy do czynienia z zarzutem typowo obelżywym lub ośmieszającym nastawionym wyłącznie na zranienie uczuć osobistych pokrzywdzonego, a zatem dotykającym sfery wewnętrznej pokrzywdzonego.
Co istotne, zniesławienia dopuścić się można zarówno wobec indywidualnych osób, jak również różnego rodzaju podmiotów zbiorowych jak chociażby spółki, fundacje, stowarzyszenia. Natomiast znieważyć można wyłącznie osobę fizyczną, w związku z czym przykładowo niemożliwe jest znieważenie spółki prawa handlowego.
Sankcje
Zarówno zniesławienie, jak i zniewaga zagrożone są grzywną lub karą ograniczenia wolności.
Surowszą karą zagrożone jest popełnienie przestępstwa zniesławienia czy też zniewagi w kwalifikowanej formie, polegającej na posłużeniu się przez sprawcę środkami masowego komunikowania, czyli np. internetem.
Należy jednak pamiętać, że zgodnie ze stanowiskiem SN w określeniu „środki masowego komunikowania” chodzi nie o masową dostępność samego środka, lecz o masową dostępność informacji przekazywanych za jego pomocą. Nadto SN podkreśla, że błędne jest uznanie, iż do środków masowego komunikowania należy internet bez rozróżnienia całej gamy jego różnorodności (wyrok SN z 7 listopada 2014 r., sygn. akt V KK 231/14). Zatem internet, gdy jest wykorzystywany w celu przekazywania wiadomości do nieokreślonego kręgu podmiotów, stanowi środek masowego komunikowania, za pomocą którego sprawca może dopuścić się zarówno zniesławienia, jak i zniewagi w kwalifikowanej formie, zagrożonej surowszą karą. Z sytuacją taką będziemy mieli do czynienia, gdy przestępstwo popełniono np. na otwartym forum internetowym, ale już nie, gdy sprawca działał za pomocą prywatnej poczty elektronicznej.
Kwalifikowana postać zniesławienia, a także zniewagi poza karą grzywny lub ograniczenia wolności zagrożona jest również karą pozbawienia wolności do roku.
Ponadto w razie skazania za zniesławienie popełnione w podstawowej czy też kwalifikowanej postaci, jak również w razie skazania za zniewagę w kwalifikowanej formie, sąd może orzec nawiązkę w wysokości do 100 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
W przypadku skazania za przestępstwo zniesławienia sąd na wniosek pokrzywdzonego zobowiązany jest orzec podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości. Powyższe nie odnosi się do wyroku umarzającego lub warunkowo umarzającego postępowanie ani do wyroku uniewinniającego. W przypadku przestępstwa zniewagi podanie wyroku do publicznej wiadomości również jest możliwe, ale zależy wyłącznie od uznania sądu, który nie jest w tym zakresie związany wnioskiem pokrzywdzonego.
Tryb ścigania
Przestępstwa zniesławienia i zniewagi ścigane są z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że uruchomienie postępowania karnego przeciwko sprawcy zależy wyłącznie od woli pokrzywdzonego.
Jeśli pokrzywdzony zna tożsamość sprawcy, może wnieść bezpośrednio do sądu prywatny akt oskarżenia. Stosownie do art. 487 k.p.k. akt oskarżenia może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie. Oznaczenie osoby powinno zawierać przynajmniej jej imię i nazwisko oraz adres. Opis czynu nie musi być tak szczegółowy, jak w akcie oskarżenia przygotowywanym przez podmiot profesjonalny w sprawie publicznoskargowej, musi jednak być na tyle dokładny, by możliwa była ocena, czy zarzucany czyn w ogóle może zawierać znamiona przestępstwa ściganego w trybie prywatnoskargowym. Wskazanie dowodów polega na podaniu danych osobowych świadków, wskazaniu dowodów rzeczowych, dołączonych dokumentów lub rzeczy, jak również podaniu miejsca, gdzie się one znajdują, lub osób, od których można je uzyskać.
W przypadku przestępstw popełnionych w internecie często zdarza się tak, że pokrzywdzony nie jest w stanie samodzielnie wnieść do sądu prywatnego aktu oskarżenia, ponieważ nie ma informacji pozwalających na jednoznaczne wskazanie sprawcy. Wychodząc naprzeciw tego rodzaju trudnościom, ustawodawca w art. 488 k.p.k. przewidział, że pokrzywdzony może złożyć pisemną lub ustną skargę na policji o popełnieniu przestępstwa prywatnego. Skarga ta powinna zostać przekazana przez policję do sądu. Jeśli jednak zachodzi wcześniej konieczność ustalenia osoby oskarżonego, to organy ścigania w ramach czynności dowodowych powinny podjąć działania zmierzające do takiego ustalenia. W przypadku gdy pokrzywdzonemu uda się samodzielnie dotrzeć chociażby do informacji o numerze IP, z którego korzystał hejter, warto przekazać tę wiadomość policji. Warto też zapisać zrzuty ekranu zawierające inkryminowanie wpisy jako dowód popełnienia przestępstwa.
